آزمایش خون فقر آهن: علائم، تشخیص و درمان

مقدمه: کم خونی فقر آهن ناشی از کمبود آهن است که اغلب به دلیل از دست دادن خون یا بارداری رخ می دهد و معمولا با قرص های آهن و با خوردن غذاهای غنی از آهن درمان می شود. آهن در حفظ بسیاری از عملکردهای بدن، از جمله تولید هموگلوبین (مولکولی در خون شما که اکسیژن را حمل می کند) بسیار مهم است. آهن همچنین برای حفظ سلامت سلول ها، پوست، مو و ناخن ها ضروری است. در این مطلب به بررسی کامل آزمایش خون فقر آهن می پردازیم.

آهن از غذایی که می خورید توسط سلول هایی که مجرای گوارشی را پوشانده اند جذب بدن می شود. بدن فقط بخش کوچکی از آهنی را که می‌خورید جذب می‌کند. سپس آهن وارد جریان خون می شود، جایی که پروتئینی به نام ترانسفرین به آن می چسبد و آهن را به کبد می رساند. آهن به عنوان فریتین در کبد ذخیره می شود و در صورت نیاز آزاد می شود تا گلبول های قرمز جدید در مغز استخوان بسازد. هنگامی که گلبول های قرمز دیگر قادر به عملکرد نیستند (پس از حدود 120 روز گردش خون)، دوباره توسط طحال جذب می شوند. آهن حاصل از این سلول های قدیمی نیز می تواند توسط بدن بازیافت شود.

آنمی فقر آهن چیست؟

آنمی فقر آهن نوعی کم خونی است که در صورت نداشتن آهن کافی در بدن به وجود می‌آید. این شایع‌ترین نوع کم خونی است.

مطلب پیشنهادی: آزمایش کم خونی

علائم کم خونی فقر آهن چیست؟

افرادی که آنمی فقر آهن خفیف یا متوسط دارند ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. آنمی فقر آهن جدی‌تر ممکن است علائم رایج آنمی، مانند خستگی، تنگی نفس یا درد قفسه سینه را ایجاد کند. سایر علائم شامل:

• خستگی
• سرگیجه یا سبکی سر
• دست‌ها و پاهای سرد
• پوست رنگ‌پریده

آزمایش خون فقر اهن چیست؟

برای تشخیص کمبود آهن، پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی مختلفی را انجام دهد تا میزان آهن و گلبول‌های قرمز را بررسی کند. آزمایش خون فقر آهن شامل اندازه‌گیری سطح هموگلوبین، هماتوکریت، حجم متوسط سلولی (MCV)، فریتین، آهن سرم (FE)، ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) و اشباع آهن هستند. هموگلوبین و هماتوکریت پایین نشان‌دهنده کم‌خونی است، در حالی که حجم متوسط سلولی پایین می‌تواند نشان‌دهنده گلبول‌های قرمز کوچک‌تر و کمرنگ‌تر از حد معمول باشد. سطح پایین فریتین معمولاً نشان‌دهنده ذخایر آهن کم است و آهن سرم پایین به طور مستقیم نشان‌دهنده کمبود آهن در خون است.

در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی را برای تعیین علت کمبود آهن درخواست کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل بررسی وجود خون در مدفوع برای تشخیص خونریزی مخفی در دستگاه گوارش، آندوسکوپی برای مشاهده مستقیم دستگاه گوارش، و آزمایش ادرار برای بررسی وجود خون یا هموگلوبین باشند. در زنان با خونریزی‌های قاعدگی غیرعادی، ارزیابی زنان شامل سونوگرافی لگنی یا بیوپسی رحمی می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر علت کم‌خونی مشخص نباشد، پزشک ممکن است شما را به یک هماتولوژیست برای مشاوره و ارزیابی بیشتر ارجاع دهد.

علل کم خونی ناشی از فقر آهن چیست؟

بدن شما برای ساختن گلبول‌های قرمز سالم به آهن نیاز دارد. شرایطی که خطر آنمی فقر آهن را افزایش می‌دهند عبارتند از:

از دست دادن خون

وقتی خون از دست می‌دهید، آهن نیز از دست می‌دهید. از دست دادن خون می‌تواند به روش‌های مختلفی اتفاق بیافتد:

• خونریزی در دستگاه گوارش از بیماری‌های التهابی روده، زخم، سرطان کولون، یا دیگر اختلالات دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک
• صدمات ناشی از ضربه یا جراحی
• پریودهای سنگین یا خونریزی در هنگام زایمان
• استفاده منظم از داروهایی مانند آسپیرین یا داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن که می‌توانند منجر به خونریزی دستگاه گوارش شوند
• خونریزی در دستگاه ادراری

مشکلات جذب آهن

برخی شرایط یا داروها می‌توانند توانایی بدن در جذب آهن را کاهش داده و منجر به آنمی فقر آهن شوند. این شرایط شامل:

• برخی شرایط نادر ژنتیکی که جذب آهن در روده را مسدود کرده یا سخت‌تر می‌کنند
• ورزش‌های استقامتی که می‌توانند باعث از دست دادن آهن از طریق دستگاه گوارش و تجزیه گلبول‌های قرمز شوند
• شرایط روده و دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک، کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و عفونت هلیکوباکتر پیلوری
• جراحی بر روی معده و روده، از جمله جراحی کاهش وزن

سایر شرایط پزشکی

سایر شرایطی که ممکن است باعث آنمی فقر آهن شوند شامل:

• بیماری کلیه: افرادی که بیماری کلیوی دارند، به اندازه کافی اریتروپویتین تولید نمی‌کنند. بدن شما برای ساخت گلبول‌های قرمز به اریتروپویتین نیاز دارد. پزشک ممکن است در صورت داشتن بیماری کلیوی، اریتروپویتین تجویز کند.
• شرایط طولانی مدت که منجر به التهاب می‌شوند: این شامل نارسایی قلبی احتقانی یا چاقی است. این شرایط می‌توانند تنظیم و استفاده از آهن در بدن را دشوار کنند.

گاهی اوقات کودکان کوچک می‌توانند در صورت عدم دریافت آهن کافی در رژیم غذایی، دچار آنمی فقر آهن شوند. این معمولاً بین سنین ۹ ماهگی و ۱ سالگی اتفاق می‌افتد، زمانی که کودک به خوردن غذاهای کامل روی می‌آورد.

پیشگیری از کم‌خونی ناشی از فقر آهن

اگر بتوانید علل از دست دادن خون یا مشکلات جذب آهن را که می‌توانند منجر به کم‌خونی فقر آهن شوند، درمان کنید، ممکن است بتوانید از این بیماری پیشگیری کنید.

همچنین همیشه ایده خوبی است که با حفظ یک رژیم غذایی سالم که شامل منابع خوب آهن و ویتامین C است، به بدن کمک کنید تا سطح آهن را در حد نیاز نگه دارد.

منابع خوب آهن شامل لوبیا، میوه‌های خشک، تخم‌مرغ، گوشت قرمز کم‌چرب، ماهی سالمون، نان‌ها و غلات غنی شده با آهن، نخود، توفو و سبزیجات برگ‌دار تیره هستند.
غذاهای غنی از ویتامین C مانند پرتقال، توت‌فرنگی و گوجه‌فرنگی به بدن شما کمک می‌کنند تا آهن را جذب کند.

اطمینان حاصل کنید که کودکان نوپا به اندازه کافی غذاهای جامد غنی از آهن مصرف می‌کنند.

چقدر آهن در روز نیاز داریم؟

مقدار توصیه شده روزانه آهن به سن، جنسیت و وضعیت بارداری یا شیردهی شما بستگی دارد. در رابطه با آزمایش بارداری بیشتر بخوانید.

به طور کلی، یک رژیم غذایی که شامل لوبیا، میوه‌های خشک، تخم‌مرغ، گوشت قرمز کم‌چرب، ماهی سالمون، نان‌ها و غلات غنی شده با آهن، نخود، توفو و سبزیجات برگ‌دار تیره باشد، سطح آهن مورد نیاز بدن شما را تامین خواهد کرد.

مصرف روزانه آهن توصیه شده برای کودکان و بزرگسالان

کم خونی ناشی از فقر آهن چگونه تشخیص داده می شود؟

آزمایش خون فقر آهن

برای کمک به تشخیص کم خونی ناشی از فقر آهن، پزشک آزمایش خون (آزمایش خون فقر آهن) را برای بررسی شمارش کامل خون (CBC)، سطح هموگلوبین، سطح آهن خون و سطح فریتین تجویز می کند. ممکن است پزشک به شما بگوید که سطح آهن در خون شما پایین است. همچنین ممکن است پزشک به شما بگوید که کم خونی همراه با کمبود آهن دارید. کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی است. انواع دیگری مانند کم خونی کمبود ویتامین B12 یا فولات نیز وجود دارد که با آزمایش خون قابل تشخیص می باشد. در رابطه با آزمایش ویتامین B12 بیشتر بخوانید.

مطلب پیشنهادی: آزمایش CBC

برای تشخیص کم‌خونی فقر آهن، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی انجام دهد تا موارد زیر را بررسی کند:

• اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز: در کم‌خونی فقر آهن، گلبول‌های قرمز کوچکتر و کمرنگ‌تر از حد معمول هستند.
• هماتوکریت: این میزان درصد حجم خون شما است که توسط گلبول‌های قرمز تشکیل شده است. سطح نرمال برای زنان بالغ بین 35.5 تا 44.9 درصد و برای مردان بالغ بین 38.3 تا 48.6 درصد است. این مقادیر ممکن است بسته به سن شما تغییر کنند. در رابطه با ازمایش خون HCT هماتوکریت بیشتر بخوانید.
• هموگلوبین: سطح هموگلوبین پایین‌تر از حد نرمال نشان‌دهنده کم‌خونی است. محدوده نرمال هموگلوبین برای مردان بین 13.2 تا 16.6 گرم در دسی‌لیتر خون و برای زنان بین 11.6 تا 15 گرم در دسی‌لیتر خون است.
• فریتین: این پروتئین به ذخیره آهن در بدن کمک می‌کند و سطح پایین فریتین معمولاً نشان‌دهنده سطح پایین آهن ذخیره شده است.

همانطورکه گفته شد، کم خونی فقر آهن با آزمایش خون که باید شامل شمارش کامل خون (CBC) باشد، تشخیص داده می شود. ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای ارزیابی سطوح فریتین سرم، آهن، ظرفیت کل اتصال به آهن و/یا ترانسفرین تجویز شود. در فردی که به دلیل کمبود آهن دچار کم خونی است، این آزمایشات معمولاً نتایج زیر را نشان می دهد:

• هموگلوبین (Hg) و هماتوکریت (Hct) پایین
• حجم متوسط سلولی (MCV) پایین
• فریتین پایین
• آهن سرم (FE) پایین
• ترانسفرین بالا یا ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) بالا
• اشباع آهن پایین

اسمیر محیطی یا اسلاید خون ممکن است سلول های کوچک بیضی شکل با مراکز رنگ پریده را نشان دهد. در فقر شدید آهن، شمارش سفید خون (WBC) ممکن است کم و تعداد پلاکت ها بالا یا پایین باشد. در رابطه با آزمایش خون WBC بیشتر بخوانید.

آزمایش ها تکمیلی تشخیص کمبود آهن

پزشک شما تصمیم می‌گیرد که آیا نیاز به آزمایش‌های دیگری وجود دارد یا خیر. کمبود آهن در زنان قاعده‌شونده و باردار، کودکان و افرادی که سابقه تغذیه‌ای با مصرف بیش از حد شیر گاو یا غذاهای کم‌آهن دارند، شایع است. با صحبت با پزشک خود درباره رژیم غذایی و سابقه پزشکی، پزشک ممکن است اطلاعات کافی برای تعیین نیاز به آزمایش‌های اضافی را به دست آورد. در بیمارانی مانند مردان، زنان یائسه یا زنان جوان با کم‌خونی شدید، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری توصیه کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش خون در مدفوع (آزمایش خون مخفی در مدفوع)
• بررسی ناهنجاری‌های دستگاه گوارش – آندوسکوپی فوقانی و تحتانی (مشاهده معده، مری یا کولون با استفاده از یک لوله)، آندوسکوپی کپسولی (بلع یک دوربین کوچک که تصاویر دستگاه گوارش را می‌گیرد)، تنقیه باریم، بلع باریم یا بیوپسی روده کوچک
• آزمایش ادرار برای خون یا هموگلوبین
• در زنان با خونریزی‌های قاعدگی غیرعادی یا شدید، که ممکن است شامل سونوگرافی لگنی یا بیوپسی رحمی باشد

گاهی اوقات تشخیص علت کمبود آهن دشوار است، یا پزشک ممکن است نگران باشد که مشکلی غیر از کمبود آهن باعث کم‌خونی شده باشد. این مشکلات ممکن است شامل اختلالات خونی ارثی به نام تالاسمی باشند که در آن گلبول‌های قرمز نیز کوچک و کمرنگ به نظر می‌رسند، هموگلوبینوپاتی‌ها مانند بیماری سلول داسی (اما نه فقط حامل سلول داسی)، یا سایر اختلالات خونی. افرادی که عفونت‌های مزمن یا شرایطی مانند نارسایی کلیه، بیماری‌های خودایمنی و اختلالات التهابی دارند نیز ممکن است گلبول‌های قرمز کوچک داشته باشند. وقتی علت کم‌خونی مشخص نیست، پزشک ممکن است شما را به یک هماتولوژیست، متخصص اختلالات خونی، برای مشاوره و ارزیابی بیشتر ارجاع دهد. در رابطه با آزمایش کلیه بیشتر بخوانید.

آزمایش‌های تشخیصی اضافی

اگر نتایج آزمایش خون شما نشان‌دهنده کم‌خونی فقر آهن باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی برای شناسایی علت اصلی انجام دهد، مانند:

• آندوسکوپی: پزشکان اغلب برای بررسی خونریزی از فتق هیاتال، زخم معده یا معده از آندوسکوپی استفاده می‌کنند. در این روش، یک لوله نازک و روشن که به یک دوربین ویدئویی مجهز است، از گلوی شما به معده عبور داده می‌شود. این امکان را به پزشک می‌دهد تا لوله‌ای که از دهان به معده شما می‌رود (مری) و معده شما را برای یافتن منابع خونریزی بررسی کند.
• کولونوسکوپی: برای رد کردن منابع خونریزی در بخش‌های پایین‌تر روده، پزشک ممکن است یک روش به نام کولونوسکوپی توصیه کند. یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر که به یک دوربین ویدئویی مجهز است، وارد راست‌روده شده و به کولون هدایت می‌شود. شما معمولاً در طول این آزمایش تحت آرام‌بخشی قرار می‌گیرید. کولونوسکوپی به پزشک امکان می‌دهد تا داخل کولون و راست‌روده را برای یافتن خونریزی داخلی بررسی کند.
• سونوگرافی: زنان ممکن است یک سونوگرافی لگنی برای بررسی علت خونریزی بیش از حد قاعدگی، مانند فیبروم‌های رحمی، انجام دهند.

پزشک این آزمایش‌ها یا آزمایش‌های دیگری را پس از یک دوره درمان با مکمل آهن تجویز می کند.

چگونه کم‌خونی فقر آهن درمان می‌شود؟

روش‌های مختلفی برای درمان کم‌خونی وجود دارد.

مکمل‌های آهن:
که به آنها قرص‌های آهن یا آهن خوراکی هم گفته می‌شود، به افزایش آهن در بدن کمک می‌کنند. این رایج‌ترین روش درمان کم‌خونی فقر آهن است و معمولاً سه تا شش ماه طول می‌کشد تا سطح آهن به حالت عادی برگردد. پزشک ممکن است در دوران بارداری از شما بخواهد که مکمل‌های آهن مصرف کنید. اگر عوارضی مانند طعم فلزی ناخوشایند، استفراغ، اسهال، یبوست یا ناراحتی معده داشتید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک ممکن است توصیه کند که مکمل‌ها را با غذا مصرف کنید، دوز را کاهش دهید یا نوع دیگری از مکمل آهن را امتحان کنید.

آهن داخل وریدی (IV):
گاهی از طریق یکی از وریدهای شما آهن را به بدن تزریق می‌کنند. این روش به افزایش سطح آهن در خون کمک می‌کند و معمولاً تنها یک یا چند جلسه برای بازگرداندن سطح آهن کافی است. افرادی که کم‌خونی فقر آهن شدید یا شرایط مزمن دارند، بیشتر احتمال دارد که آهن وریدی دریافت کنند. عوارض جانبی شامل استفراغ یا سردرد بلافاصله پس از درمان است که معمولاً ظرف یک یا دو روز برطرف می‌شوند.

داروها:
مانند عامل تحریک‌کننده اریتروپویز (ESA) که به مغز استخوان کمک می‌کنند تا گلبول‌های قرمز بیشتری بسازد، در صورتی که این امر باعث کمبود آهن شود. این داروها معمولاً به همراه درمان با آهن در افرادی که کم‌خونی فقر آهن و یک بیماری مزمن دیگر مانند بیماری کلیوی دارند، استفاده می‌شوند.

انتقال خون:
سریعاً تعداد گلبول‌های قرمز و آهن در خون را افزایش می‌دهد و ممکن است برای درمان کم‌خونی فقر آهن شدید استفاده شود.

جراحی:
ممکن است برای متوقف کردن خونریزی داخلی لازم باشد.

علاوه بر این مراحل، پزشک ممکن است از شما بخواهد که عادات غذایی سالم برای قلب را رعایت کنید و غذاهای غنی از آهن مانند لوبیا، میوه‌های خشک، تخم‌مرغ، گوشت قرمز کم‌چرب، ماهی سالمون، نان‌ها و غلات غنی شده با آهن، نخود، توفو و سبزیجات برگ‌دار تیره را انتخاب کنید. غذاهای غنی از ویتامین C می‌توانند به بدن شما کمک کنند تا آهن را جذب کند. برخی غذاها مانند چای سیاه می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند.

اگر کم‌خونی ناشی از فقر آهن درمان نشود چه می شود؟

کم‌خونی فقر آهن تشخیص داده نشده یا درمان نشده می‌تواند عوارض جدی مانند خستگی، سردرد، سندرم پای بی‌قرار، مشکلات قلبی، عوارض بارداری و تأخیر در رشد کودکان را ایجاد کند. در رابطه با آزمایش تشخیص بیماری های قلبی بیشتر بخوانید.

کم‌خونی فقر آهن همچنین می‌تواند شرایط مزمن دیگر را بدتر کرده یا باعث شود درمان‌های آنها به خوبی کار نکنند.